DAR POMORZA

Marek Twardowski, Gdynia, 10.2020

Stojący w basenie Pomorskim w Gdyni żaglowiec Dar Pomorza jest z wielu powodów statkiem wyjątkowym. Zakupiony krótko po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, stał się świadkiem i współtwórcą tworzenia jej gospodarki morskiej. Zakończył pływanie – monotonne i mało spektakularne – 40 lat temu, a mimo to nadal funkcjonuje w społecznej świadomości i jest chętnie odwiedzany przez zwiedzających.

Statek zwodowano 12 października 1909 roku w hamburskiej stoczni Blohm & Voss jako niemiecki statek szkolny Prinzess Eitel Friedrich dla stowarzyszenia Deutscher Schulschiff Verein, założonego przez Wielkiego Księcia Oldenburskiego w 1900 roku. Matką chrzestną żaglowca była córka Wielkiego Księcia, Sophie Charlotte, której mężem był książę Eitel Friedrich – syn cesarza Niemiec Wilhelma II. Do końca I wojny światowej służył pod niemiecką banderą szkoląc kadry dla niemieckiej marynarki handlowej, a po zakończeniu wojny przekazano go Francji w ramach reparacji wojennych. Pozostał nieużywany, choć podobno zamierzano go przemianować na Colbert. W 1926 roku jego właścicielem stał się baron Maurice Arnold de Forest. Zamierzał przebudować żaglowiec na luksusowy jacht z własnym napędem (bez żagli), ale ostatecznie z pomysłu zrezygnował i wystawił statek na sprzedaż.

W 1929 r. stojący w St. Nazaire żaglowiec zakupiono dla polskiej Szkoły Morskiej z funduszy zebranych na Pomorzu przez Komitet Floty Narodowej i tuż przed Świętami 1929 r. wyszedł na holu do Danii, pod nazwą Pomorze. Była to najbardziej dramatyczna podróż – wówczas, podczas sztormu, został wpędzony między skały w Zatoce Biskajskiej i omal nie doszło do utraty statku. Potem nastąpił długi remont generalny w duńskiej stoczni w Nakskov, gdzie wymieniono pokład, takielunek, wbudowano maszynę oraz śrubę napędową. W trakcie remontu zmieniono jego nazwę na Dar Pomorza.

Dar Pomorza 19 czerwca 1930 r. przybył do Gdyni, a 13 lipca 1930 r. nastąpiło uroczyste, oficjalne podniesienie polskiej bandery. W uroczystości udział wzięli dwaj ministrowie: Eugeniusz Kwiatkowski (minister przemysłu i handlu) oraz Leon Janta-Połczyński (minister rolnictwa). Pierwszy z nich oraz małżonka drugiego, Maria Janta-Połczyńska, patronowali ceremonii poświęcenia statku, którego dokonał biskup chełmiński Stanisław Okoniewski.

Od tego dnia Dar Pomorza pracowicie służył polskiemu szkolnictwu morskiemu. Podczas 105 podróży wyszkoliło się na nim 13 911 praktykantów. Statek przebył w tym czasie 509 804 mil. Przed wojną pływał głównie na Morze Karaibskie, ale odbył też podróż dokoła świata (w latach 1934-1935) oraz okrążył przylądek Horn (w marcu 1937 roku). II wojnę światową spędził w Sztokholmie, skąd powrócił w październiku 1945 roku. Po wojnie pływał głównie na Morze Śródziemne, a od 1972 roku uczestniczył w światowych zlotach żaglowców (tzw. Operacje „Żagiel”). Dwukrotnie – w 1972 i 1980 roku – zwyciężył w regatach organizowanych przy okazji tych zlotów. Podczas tych ostatnich nagrodzony został honorową nagrodą, tzw. Cutty Sark Trophy. Ostatni rejs szkolny prowadził we wrześniu 1981 roku do Kotki. Podczas tego rejsu na statek nadeszła wiadomość o nagrodzeniu go Krzyżem Komandorskim Z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Następnego roku jego obowiązki przejął nowo zbudowany Dar Młodzieży, natomiast zasłużonego weterana przekazano 16 listopada 1982 roku Centralnemu Muzeum Morskiemu w Gdańsku (od 2013 roku: Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku). Nadal cumuje w Gdyni, a od maja 1983 roku udostępniony jest społeczeństwu. Do końca 2019 roku przez jego pokład przewinęło się ok. 4,7 mln zwiedzających. Na jego pokładzie zorganizowano – prócz wystaw stałych – 72 wystawy czasowe. W ostatnich czasach zwiedzało go ponad 100 tys. osób rocznie; w 2020 r. frekwencja spadła w związku z epidemią COVID-19.

Obecnie służba Daru Pomorza nie ogranicza się do prezentacji wystaw. Organizowane są na nim różne imprezy i spotkania. Od pierwszych lat dziewięćdziesiątych tradycją stały się „wodowania” książek – do końca 2019 roku „wodowano” na Darze około 170 tytułów. Dar Pomorza wykorzystywany jest również jako miejsce spotkań środowiskowych, konferencji i zjazdów. Jest siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Daru Pomorza (które wspiera muzeum w zbieraniu funduszy i w propagowaniu idei zachowania statku), Stowarzyszenia Kapitanów Żeglugi Wielkiej oraz Bractwa Kaphornowców.

Nadal realizuje się na Darze Pomorza zadania edukacyjne. Jeszcze w czerwcu i lipcu 1983 roku grupa 20 polskich kaskaderów przygotowywała się do udziału w filmie „Piraci” Romana Polańskiego. W latach 1990 i 1991 około 200 kursantów Fundacji „Szkoła Pod Żaglami” kpt. Krzysztofa Baranowskiego przeszło na Darze Pomorza wstępne szkolenie. Podobne szkolenia w latach osiemdziesiątych prowadziło CWM ZHP. Okresowo praktyki na nim mają słuchacze gdyńskich uczelni morskich oraz uczniowie liceów o profilu morskim. Na jego pokładzie uczniowie klas pierwszych z gdyńskich szkół składają swe przyrzeczenie.

Dwukrotnie – w latach 1992 i w 2009 – Dar Pomorza był wyholowany z portu na gdyńską redę, gdzie pełnił rolę trybuny honorowej.

Stan techniczny Daru Pomorza pozwala mieć nadzieję, że jego służba będzie trwała jeszcze długie lata. Statek jest okresowo dokowany, sprawdzana jest grubość poszycia kadłuba. Do chwili obecnej wymieniono (pod koniec lat sześćdziesiątych) tylko 20 procent blach kadłuba – w rejonie linii wodnej i pasa przystępkowego. Pozostałe płyty poszycia są w dobrym stanie.

Linki:

NMM: https://www.nmm.pl/dar-pomorza

Towarzystwo przyjaciół DP: http://www.darpomorza.org/news.php